El Dokuma Halılar – 2

Bu yazıda el dokuma halılar ve kilimlerin düğüm ve dokuma tekniklerinden bahsedeceğiz. El dokuma halı ve kilimlerin değerinin belirlenmesinde en önemli unsurlardan biri düğüm teknikleridir.
El dokuma halılarda düğümler basit olarak ikiye ayrılıyor. Aslında tek ve çift olarak adlandırılan düğümler aynı zamanda kullanıldıkları kültürlerle de anılıyor. Tek düğümlere İran düğümü denirken, çift düğümlere Türk düğümü denmektedir.
Aşağıdaki şekillerde tek ve çift düğümlerin nasıl atıldığını görebilirsiniz.

Tek düğüm  Çift Düğüm

Çift yani Türk düğümler, sağlamlık bakımından çok daha iyidir. İplerden birini çektiğinizde ilmek sökülmez, aksine daha da sağlamlaşır. Tek ya da İran düğümünde ise iplerden birini çekerseniz ilmek sökülür. Türk düğümlerinde iki düğüm atmanız gerektiğinden işlemi daha uzun sürmesine rağmen sağlamlığından dolayı daha çok rağbet görür. Aynı zamanda Türk düğümü simetrik, İran düğümü ise asimetriktir. Bunun sonucunda Türk düğümü ile dokunmuş halı eskidiğinde aşınsa bile atkı ve çözgü kısımları gözükmez. İran düğümü ile dokunan halılar ise aşındıkları zaman asimetrik düğümlerinden dolayı atkı ve çözgü kısımları görünmeye başlar. Hatta daha da dökülmeye başladığında desen kısımları ortaya çıkabilir.

Kilim Dokuma Tezgahı

El dokuma kilimlerin dokuma teknikleri ise genel hatlarıyla cicim, zili ve sumak olmak üzere 3’ e ayrılır. Bu tekniklerle farklı desen tasarımları ortaya çıkar. Cicim ve zili tekniklerinde kilimler yüzünden ve tersinden ayrı ayrı dokunurken, sumakta atkıları çözgülere sararak dokuma yapılır.
Cicim dokuma tekniği ile dokunan kilimlerde kabarık desenler oluşur. Ön ve arka yüzleri ayrı örülmüş bu kilimlerde zemindeki atkı ve çözgüler genellikle aynı renktedir. Cicim dokumalar iki atlamalı veya üç atlamalı olur. Adlarından da anlaşıldığı üzere iki atlamalı cicimlerde iki çözgü atlanarak dokunurken, üç atlamalı da üç çözgü atlanıyor. Cicim dokumalarda kilime başlamadan önce desene karar verilmelidir. Geometrik şekiller, canlı veya cansız varlıklar, manzara gibi desenlere uygun olan cicim dokumalarda desen önce kareli bir kağıda çizilir. Bu desen hangi renkler kullanılacaksa o renklere göre boyanır. Cicim dokumaları ister tek parça isterseniz uzun şeritlerle parça parça da dokuyabilirsiniz.
Zili dokuma tekniğinde ise cicimden farklı olarak yüzeyde hiç boşluk kalmaz. Zili tekniğinde kilimler tersinden örülür. Cicim tekniğine göre daha kolay olan zili dokuma tekniğinin de çeşitleri vardır. Genelde şekillerine göre adlandırılan bu çeşitler düz, çapraz, seyrek, damalı ve kontürlü olarak adlandırılır. Yine geometrik ve düzgün şekiller için uygun olan bir dokuma tekniğidir. Önceden örülmüş zili teknikli kilimlere bakılırsa genelde canlı renklerin tercih edildiğini görürüz.
Kilimlerde kullanılan bir diğer dokuma tekniği de sumak dokuma tekniğidir. Sumaklar da kesildikten sonra kabarık desenler oluştururlar. Sumak dokumalar önce atkılı ve atkısız olarak 2’ ye ayrılır. Atkılı dokumalar kendi içlerinde atkılı düz sumak, atkılı ters sumak, atkılı balıksırtı sumak ve atkılı çapraz sumak olarak 4’ e ayrılır. Diğer dokuma tekniklerinde olduğu gibi bura da isimleri yapılma şekillerine göre verilmiştir. Atkısız dokumalar da atkısız düz sumak, atkısız balıksırtı sumak olarak 2’ ye ayrılır. Sumak dokuma kilimler; çorap, çuval, heybe gibi eşyaların örülmesinde sumak tekniğinden faydalanılmıştır. Atkı yüzlü veya bez ayağı ile dokuyabilirsiniz. Sumak tekniği de genelde tersinden dokunur. Sumak tekniği bir ya da bazen iki kişi ile yapılabilmektedir. İkinci kişi de böylelikle desen takibine yardımcı olur.
Her kilim dokuma tekniğine ayrı ayrı değinmiş olsak da dilerseniz 3 teknik aynı kilim üzerinde uygulanabilir. Tüm dokuma tekniklerinde geçerli olan nokta ise bazı hataların geri dönüşü olmayabilir. Bu yüzden her aşamada dikkatli olunması gerekmektedir.