Dünyanın İlk Top Fabrikası Tophâne-İ Âmire

Dünyanın İlk Top Fabrikası Tophâne-İ Âmire

Dünyanın ilk top döküm fabrikası olan Tophane-i Amire Fatih Sultan Mehmet devrinde faaliyete başlamıştır. Daha önce Edirne’de bir tophane kurmuş olan Osmanlılar İstanbul’un fethinden sonra denize yakın olan Tophane semtinde yeni bir fabrika daha açmışlardır. Galata surları dışında ormanlık araziye yapılmış olan tophane üç kubbeli küçük bir bina olarak inşaa edilmiştir.

Tophane’ye Sultan 2. Beyazid devrinde yapılan ilaveler ile yeni binalar eklenmiştir. Kanuni Sultan Süleyman ise halihazırda olan binaların yeterli olmadığından daha büyük ve geniş bir tophane binası yapmıştır. 18. yy ortalarına kadar faaliyet gösteren bu binalar 1742 senesinde tadilat geçirmiştir. Tophâne-i Âmire 1743 yılında  tamamen yıkılmış olup günümüzde ki hali ile tekrar yapılmıştır. Dönemin topçu başı aynı zamanda ressam ve mimar olan Mustafa Ağa etrafında ki bazı ressamlarla birlikte günümüzde ki binayı yapmıştır. İçinde iki adet büyük ergitme fırını bulunur biri doğu tarafına diğeri batı tarafına açılan iki büyük kapıya sahiptir. Binanın dıştan bütün bağlantı taşları top namlusu şeklinde yapılmıştır.

Büyük ve küçük tezgahları olan Tophâne-i Âmire resimhane, top numunehanesi, muayenehane, Tüfenkhâne-i Âmire, kundakhane, tavhane, demirhane, çarkhane, nakkaşhane, ciahane, baskıhane, depolar, matbaa ve ayrıca bir de hastahane gibi kısımlardan oluşmaktadır.

3. Selim Tophâne meydanında topçubaşı ve topçubaşılık kalemi için topçubaşılık binası yaptırmıştır. Bina 1832 yılında Topçubaşılığın kaldırılarak yerine Tophâne-i Âmire Müşirliği’nin ortaya çıkmasınyla "Tophâne-i Âmire Müşirliği" adını almıştır. Bu yapı II. Mahmud zamanında yenilenerek, duvarları musanna mermerlerle süslü bir bina yapılmıştır

Ohannes ve Boghos Dadian tarafından kurulan Zeytinburnu Demir Fabrikası'nın (Grande Fabrique) izâbe kısmının 1846 yılında faaliyete geçmesiyle top ve diğer silahlar burada dökülmeye başlamıştır. 1850 yılında fabrikanın tam kapasiteyle çalışmaya başlaması sonucunda Tophâne-i Âmire'deki top dökümü yavaş yavaş kaldırılmıştır. Bu tarihlerden sonra Zeytinburnu Fabrikası'nda dökülen toplar yine burada dövülüp tavlandıktan sonra, kaba haliyle soğuk işlerinin yapılması için Tophâne-i Âmire'ye gönderilirdi. Burada tornadan geçirilen toplar, perdahlanmak ve diğer işlemleri yapılmak üzere ilgili bölümlere gönderilirdi20. Bu dönemde Tophâne'de büyük bir çarkhâne, namlu delme ve yiv açma, nişangâh ve kama şubeleriyle namlu tavlama ve sulama tesisatları bulunmaktaydı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna kadar perdah merkezi olarak faaliyetini sürdüren Tophâne-i Âmire, I. Dünya savaşından sonra önemini kaybetmiştir. Ankara'nın başkent olmasıyla başlayan askerî fabrika kurma faaliyetleri, İstanbul'daki Tophâne-i Âmire gibi muhtelif fabrikalardaki makina ve tezgâhlarının taşınmasıyla sürdürülmüştür. Tophâne-İ Âmire'deki faaliyetler topçubaşının ve dökücübaşının idaresindeydi. Dökücübaşının bir kethüdası, bölükbaşıları ve dökümcü ustaları bulunurdu. Ayrıca dökücü, neccar, haddad, benna, eğeci gibi isimlerle anılan pek çok da yardımcı usta ve teknisyenler de burada görev yapmaktaydı. Tophâne-i Âmire'ye alınan ve buradan satılan malzemelerin defteri ve hesabı Tophâne emini tarafından yürütülürdü.

Kaynak : Salim AYDÜZ